Πολονύφη Αθανασία
Ψυχολόγος - Παιδοψυχολόγος Ρέθυμνο
ΑΥΤΙΣΜΟΣ
Έγκαιρος εντοπισμός και πρώιμη παρέμβαση
Η ψυχολόγος Πολονύφη Αθανασία στο Ρέθυμνο Κρήτης, εξειδικεύεται στην έγκαιρη ανίχνευση και αντιμετώπιση της κοινωνικής και επικοινωνιακής δυσκολίας των ατόμων με αυτισμό και στις γενικότερες διαταραχές που ανήκουν στο φάσμα του.
-
Τι είναι ο αυτισμός;
Ο αυτισμός είναι μια διάχυτη νευροαναπτυξιακή διαταραχή, μια διαταραχή δηλαδή που προκύπτει κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης στο νευρικό σύστημα και επηρεάζει πολλές πλευρές της λειτουργικότητας του ατόμου με κύρια, την επικοινωνία. Η διαταραχή αυτή παραμένει για όλη τη διάρκεια της ζωής, δεν είναι δηλαδή κάτι που μπορεί να πάψει να υπάρχει στο άτομο, αν και τελευταία φαίνεται ότι με εντατικές και συστηματικές παρεμβάσεις σε πρώιμο στάδιο, κάποια παιδιά «έχασαν τη διάγνωσή τους», δεν πληρούν δηλαδή πλέον τα κριτήρια για τη διάγνωση.
Τις τελευταίες δύο δεκαετίες η συχνότητα εμφάνισης του αυτισμού είναι συνεχώς αυξανόμενη. Στην Αμερική από 1/110 παιδιά το 2009, αυξήθηκε σε 1/59 στο σήμερα. Η συχνότητα παγκοσμίως κυμαίνεται από 0,8% έως 1,5%. Σύμφωνα με έρευνα που πραγματοποιήθηκε το 2019 (Μονάδα Αναπτυξιακής Παιδιατρικής της Β’ Παιδιατρικής Κλινικής του Εθνικού & Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών) με βάση στοιχεία από τα ΚΕΣΥ όλης της χώρας, το ποσοστό αυτισμού στην Ελλάδα αγγίζει το 1,15% ( διακύμανση από 0,35% έως 2,59% σε 54 νομούς).
«Ο αυτισμός χαρακτηρίζεται από ελλείμματα σε κοινωνική επικοινωνία και κοινωνική αλληλεπίδραση και περιορισμένες, επαναλαμβανόμενες και στερεοτυπικές συμπεριφορές. Μπορεί επίσης να παρατηρούνται αισθητηριακές ιδιαιτερότητες (υπερευαισθησία ή υποευαισθησία σε ερεθίσματα του περιβάλλοντος). Τα κριτήρια που πρέπει να πληρούνται ώστε να λάβει κανείς τη διάγνωση του αυτισμού, αναφέρονται αναλυτικά στα διαγνωστικά εγχειρίδια DSM-V και ICD-10. Διακρίνονται επίπεδα λειτουργικότητας ανάλογα με τη βαρύτητα της συμπτωματολογίας και το βαθμό υποστήριξης που απαιτείται (υποστήριξη, ενισχυμένη υποστήριξη, ιδιαίτερα ενισχυμένη υποστήριξη).
Χαρακτηριστικό είναι πως ο αυτισμός έχει διαφορετική κλινική εικόνα σε κάθε περιστατικό: Δεν είναι τυχαία η φράση: «Όταν έχεις γνωρίσει ένα άτομο με αυτισμό, απλώς γνώρισες ένα άτομο με αυτισμό». Για αυτό το λόγο, δε μπορούμε να συγκρίνουμε μεταξύ τους δύο αυτιστικά άτομα, αλλά και ούτε να αποκλείσουμε ότι κάποιο άτομο ανήκει ή δεν ανήκει στο φάσμα, επειδή μοιάζει ή δε μοιάζει αντίστοιχα με κάποιο αυτιστικό άτομο. Ο αυτισμός μπορεί να συνυπάρχει με νοητική αδυναμία, είναι όμως σημαντικό να επισημάνουμε ότι υπάρχουν και άτομα στο φάσμα με ιδιαίτερα υψηλό δείκτη νοημοσύνης και με ειδικές, πολύ ιδιαίτερες ικανότητες (π.χ. εξαιρετική οπτική μνήμη, μουσική ιδιοφυΐα). Συχνά μάλιστα, οι γονείς μπορεί να μην ανησυχήσουν ότι το παιδί τους ανήκει στο φάσμα, στηριζόμενοι ακριβώς σε αυτές τις ιδιαίτερες ικανότητες.
-
Αιτιολογία αυτισμού
Η ακριβής αιτιολογία του αυτισμού δεν έχει ακόμη εξακριβωθεί. Φαίνεται ότι οι παράγοντες είναι γενετικοί, παράγοντες που δρουν κατά την ενδομήτρια ζωή και την περιγεννητική περίοδο, ενώ τα αγόρια φαίνεται να επηρεάζονται περισσότερο από τα κορίτσια, με αναλογία περίπου 4:1.
-
Ποιος κάνει τη διάγνωση του αυτισμού;
Η διάγνωση στην Ελλάδα δίνεται από παιδοψυχίατρο ή ειδικό αναπτυξιολόγο μετά από κλινική εκτίμηση και χρήση διαφόρων ειδικών διαγνωστικών εργαλείων.
-
Πότε μπορεί να διαγνωσθεί ο αυτισμός;
Ενώ τα προηγούμενα χρόνια η διάγνωση δε γινόταν εύκολα πριν τα 4 έτη της ζωής, πλέον είμαστε σε θέση να εντοπίζουμε τη διαταραχή από την ηλικία των 2 ακόμη ετών.
-
Πώς μπορούμε να αντιληφθούμε ότι ένα παιδί μπορεί να ανήκει στο φάσμα του αυτισμού;
Τα παιδιά με αυτιστική αναπτυξιακή διαταραχή μπορεί να εμφανίζουν ειδικά συμπτώματα από τα πρώτα χρόνια της ανάπτυξής τους, συμπτώματα τα οποία συχνά εμμένουν στα επόμενα χρόνια. Πρόσφατες έρευνες καταμαρτυρούν ότι ένα παιδί στο φάσμα μπορεί να έχει αρχίσει να εμφανίζει ενδείξεις του αυτισμού από τους πρώτους ακόμη μήνες της ζωής, περίπου γύρω στους 6 μήνες. Συχνά όμως ένα παιδί μπορεί να αναπτύσσεται φαινομενικά «φυσιολογικά» έως κάποια ηλικία (συνήθως γύρω στους 21-24 μήνες) και ξαφνικά να «χάσει» κάποιες από τις ήδη κατεκτημένες δεξιότητές του (αναπτυξιακή παλινδρόμηση). Μπορεί ενώ χρησιμοποιούσε κάποιες λέξεις και μάλιστα με νόημα, να πάψει να μιλά ή και να γυρίζει το κεφάλι του όταν το φωνάζουν.
Γενικά τα νήπια και τα παιδιά με αυτισμό μπορεί:
- Να έχουν μειωμένη βλεμματική επαφή (κοιτάζουν ελάχιστα ή καθόλου στα μάτια)
- Να μην ανταποκρίνονται- απαντούν όταν τα φωνάζουν με το όνομά τους
- Να μη δείχνουν με το δάκτυλο
- Να μη μοιράζονται το ενδιαφέρον ή το συναίσθημα με τους άλλους, ακόμη ούτε και με τα πολύ συγγενικά τους πρόσωπα
- Να μην ενδιαφέρονται να παίξουν με άλλα παιδιά
- Να παρουσιάζουν καθυστερημένη έναρξη ομιλίας, να επαναλαμβάνουν φράσεις ή λέξεις (παλιλαλία) από μόνα τους, ή ακούγοντας τους άλλους (ηχολαλία)
- Να εκφράζουν αντίσταση και εύκολη αναστάτωση στην αλλαγή και στο πέρασμα από μια κατάσταση ή δραστηριότητα σε μια άλλη
- Να διατηρούν επίμονες, επαναλαμβανόμενες ενασχολήσεις με αντικείμενα ή τελετουργίες, και οι ρουτίνες (το παιδί επιδιώκει άκαμπτα να ακολουθεί την ίδια διαδικασία, π.χ. να τοποθετεί αντικείμενα-παιχνίδια πίσω από την πλάτη του συνεχώς), ή η μη λειτουργική χρήση των παιχνιδιών και η απουσία συμβολικού παιχνιδιού.
- Να κάνουν κάποιες χαρακτηριστικές κινήσεις όπως π.χ. περπάτημα στις μύτες των ποδιών, κούνημα του σώματος μπρος-πίσω, πετάρισμα των χεριών, κούνημα ή κοίταγμα των δακτύλων.
Τα παιδιά στο φάσμα του αυτισμού που έχουν ομιλία και υψηλή λειτουργικότητα, (γνωστά ως παιδιά Asperger, όρος που αρχίζει να εγκαταλείπεται και να αντικαθίσταται με τον όρο Αυτισμός Υψηλής Λειτουργικότητας) μπορεί μεγαλώνοντας να μιλούν με έναν ιδιαίτερο τρόπο χρησιμοποιώντας εξεζητημένο λεξιλόγιο, «σα μικροί καθηγητές», και να συμπεριφέρονται με έναν απρόσφορο κοινωνικά τρόπο, δηλαδή να είναι είτε κάπως μοναχικά είτε οι προσπάθειές τους να επικοινωνήσουν με τους άλλους με το λόγο ή τη γλώσσα του σώματος να είναι κάπως ακατάλληλες (π.χ. δεν ελέγχουν την ένταση της φωνής τους, πλησιάζουν πολύ κοντά στο συνομιλητή, κάνουν αδέξιες προσπάθειες προσέγγισης).
-
Γιατί είναι τόσο σημαντικός ο έγκαιρος εντοπισμός και η πρώιμη, έγκαιρη παρέμβαση;
Οι πρόσφατες μελέτες γύρω από τις διαταραχές αυτιστικού φάσματος σε νευροβιολογικό επίπεδο, δείχνουν ότι κάποια στιγμήν νωρίς στην ανάπτυξη, συμβαίνει ένα βιολογικό γεγονός που οδηγεί σε διαφορετική/μη τυπική δομή και λειτουργία των κυκλωμάτων του εγκεφάλου. Από το σημείο αυτό και έπειτα, ο εγκέφαλος ακολουθεί στην ανάπτυξή του μια άτυπη τροχιά. Παράλληλα, γνωρίζουμε ότι η ανάπτυξη στα πρώτα χρόνια της ζωής είναι ραγδαία, και είναι αυτή ακριβώς η ίδια περίοδος όπου το νευρικό σύστημα είναι εύπλαστο. Αυτό που λέμε «το παιδί απορροφά σα σφουγγάρι» ο, τι του προσφέρεται ως εμπειρία.
Γι’ αυτό το λόγο, είναι καίριας σημασίας να εντοπίσουμε νωρίς τί δεν πάει καλά συγκριτικά με τα αναμενόμενα για την ηλικία του, και να παρέμβουμε ώστε να βοηθήσουμε το παιδί να αξιοποιήσει στο μέγιστο τα ερεθίσματα και να έχει την καλύτερη δυνατή προσαρμογή στο περιβάλλον του. Από μελέτες διαχρονικής παρακολούθησης ενηλίκων με αυτισμό υψηλής λειτουργικότητας, υπολογίζεται ότι 30-50% των πασχόντων ζουν μια ανεξάρτητη και παραγωγική ζωή.